Zamek w Czorsztynie

IN THE AREA OF CZORSZTYN CASTLE RESERVATION IN PIENINY MOUNTAINS

KSZTAŁTOWANIE SIĘ MGIEŁ NA TERENIE REZERWATU ZAMEK CZORSZTYN W PIENINACH

Janusz Miczyński, Urszula Jabłońska

Katedra Meteorologii i Klimatologii
Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji
Akademia Rolnicza im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Al. Mickiewicza 24-28, 30-059 Kraków,  
tel.(012) 662-40-14,  e-mail: rmmiczyn@cyf-kr.edu.pl

Mgła na terenie rezerwatu „Zamek Czorsztyn”(fot. J.L. Kozak)
Fog in Czorsztyn Castle reservation area (photography by: J.L. Kozak)

Summary

This article attempts to verify the hypothesis of various authors that establishing a new element in the Region of Pieniny – a huge hydro technical complex – the Czorsztyn Lake, will affect a change of climate, and inter alia the number of days with fogs will decrease. Based on the 1999 – 2000 daily measures of fogs in the Czorsztyn Castle Reservate, the authors present a synthesis and analysis of fog occurrence, as well as characteristic of the types of fogs and their duration. Data analysis indicated that average misty days volume in the period 1999-2000 was 78 days. The rarest occurrence of fogs was in June and July, the most frequent in September and October. The research indicates that after building the water reservoir, the volume of fogs occurring frequency has increased in about 10 days per year.

Streszczenie

Podjęto próbę sprawdzenia stawianej przez innych badaczy dotychczasowej hipotezy, iż powstanie nowego elementu w rejonie Pienin – wielkiego obiektu hydrotechnicznego – Jeziora Czorsztyńskiego, spowoduje w jego otoczeniu zmiany klimatu, i  między innymi, ilość dni z mgłą ulegnie zmniejszeniu. Autorzy artykułu w oparciu o prowadzone w latach 1999 – 2000 codzienne pomiary mgły w rejonie Rezerwatu Zamek Czorsztyn, wykonali syntezę i  analizę występowania mgieł oraz charakterystykę rodzaju mgieł występujących w Czorsztynie i czasu ich trwania. Analiza danych  wykazała, że średnia roczna liczba dni z mgłą za okres 1999 – 2000 wynosiła 78 dni. Mgły na tym terenie najrzadziej tworzyły się w czerwcu i lipcu, najczęściej we wrześniu i październiku. Otrzymane wyniki wskazują na wzrost przypadków występowania mgieł po wybudowaniu zbiornika o około 10 dni w okresie roku.

1. Wstęp i materiały

Zabudowa zbiornikowa zlewni Dunajca stworzyła w Pieninach Czorsztyńskich nowy element, jezioro zaporowe. Dno doliny zajął zbiornik o powierzchni 1270 ha i pojemności 232 mln m3. Wprowadzenie do krajobrazu tak wielkich mas wodnych, zdaniem wielu badaczy spowoduje zmiany klimatu w otoczeniu zbiornika, sięgające nawet do kilku kilometrów w głąb od jego brzegów. W prognozach dotyczących wpływu Zbiornika Czorsztyńskiego na klimat jego otoczenia, przewidywano, że po powstaniu jeziora, miedzy innymi, zmniejszy się znacząco ilość dni z mgłą  oraz jej zasięg i gęstość. [1, 2, 3, 4].

W niniejszej pracy podjęto zatem próbę sprawdzenia stawianej przez innych badaczy dotychczasowej hipotezy, iż powstanie ww. zbiornika wodnego spowoduje zmniejszenie ilości dni z mgłą i jej natężenia.

Pracę oparto zasadniczo na pomiarach mgły w otoczeniu Rezerwatu „Zamek Czorsztyn”, będącego częścią Pienińskiego Parku Narodowego. Metodyka prowadzonych pomiarów wykonywana była zgodnie z projektem badawczym [5] i instrukcją IMGW [6] przez Pieniński Park Narodowy z którym Katedra współpracuje. Do analizy porównawczej wykorzystano również dane o występowaniu przypadków mgły z okresu 1999 – 2000 pochodzące z codziennych map synoptycznych Polski, IMGW. [7]. Oparto się też o materiały dotyczące średnich miesięcznych wartości temperatury powietrza oraz opadu atmosferycznego ze stacji pomiarowej IMGW w Nowym Sączu za lata 1999 – 2000, jako leżącej najbliżej badanego terenu. [8].

Dokonano również sprawdzenia reprezentatywność badanych lat 1999 i 2000, w oparciu o średni wieloletni materiał IMGW [8]. z najbliższej dla Czorsztyna stacji o podobnym położeniu tj. Nowy Sącz. Stwierdzono, że lata 1999 i 2000, na tle wielolecia 1961-1990, nie były latami o znacznych anomaliach z uwagi na opady atmosferyczne, natomiast odchylenie temperatury na skutek postępującego globalnego ocieplenia było dość duże.

2. Wyniki badań i ich analiza.

Opracowanie mgieł występujących na terenie Polski południowej wykonano na podstawie codziennych map synoptycznych z okresu 1999 i 2000 opracowywanych dla terenu całej europy (rys. 1).

Rysunek 1. Przykład map synoptycznych z występowaniem mgieł na obszarze Polski południowej
An example of synoptic chart with mists and fogs occurrence on the area of Southern Poland

Analizie poddano jedynie przypadki kiedy mgła wystąpiła w Małopolsce lub Polsce południowej a więc  były to mgły o charakterze regionalnym. W sumie w dwu badanych latach stwierdzono 95 przypadków mgły spełniających powyższe warunki. Częstość występowania mgieł w porach roku ma wyraźne maksimum w jesieni i zimie, przypada ono na listopad, średnio 16,8 %. Natomiast najmniejsza częstość występowania mgieł przypada na lato

Rysunek 2. Różnice w liczbie dni z mgłą w Czorsztynie i południowej Polsce w roku 1999
Difference in the number of fog days in Czorsztyn area and Southern Poland in 1999

Rysunek 3. Różnice w liczbie dni z mgłą w Czorsztynie i południowej Polsce w roku 2000
Difference in the number of fog days in Czorsztyn area and Southern Poland in 2000

Na terenie Czorsztyna w roku 1999 zanotowano 80 przypadków mgły podczas kiedy w Polsce południowej odnotowano znacznie mniej dni z tym zjawiskiem bo tylko 36. W roku następnym różnica ta była znacznie mniejsza i wynosiła 25 dni,  zanotowano wzrost liczby dni z mgłą w Polsce południowej o 15 przypadków. Z analizy rysunków 2 i 3, wynika że największe różnice w liczbie dni z mgłą miały miejsce we wrześniu i październiku różnica wynosiła odpowiednio 11 i 12 dni w roku 1999 oraz 16 i 9 dni w roku 2000. W okresie miesięcy letnich zarówno na terenie Czorsztyna jak i regionu południowej Polski odnotowano najmniejszą liczbę dni z mgłą. W wyniku analizy zebranych danych stwierdzono różnicę w liczbie dni z mgłą pomiędzy terenem Rezerwatu Zamek Czorsztyn a obszarem południowej Polski należy przypuszczać że zostały one spowodowane specyficznymi czynnikami lokalnego klimatu.

Opracowanie mgieł występujących na terenie Czorsztyna wykonano na podstawie danych z okresu 1999 – 2000. Obiektem analizy był każdorazowy fakt utworzenia się mgły na tym terenie. Wyniki obserwacji zostały zebrane w tabelach syntetycznych.

Średnia liczba dni z mgłą za okres 1999 – 2000 wynosi 78 dni. Mgły na tym terenie najrzadziej tworzą się w czerwcu i lipcu, najczęściej we wrześniu i październiku, 15 i 13 przypadków w roku 1999 oraz 20 i 14 w roku 2000. (Rys. 4).

Rysunek 4. Miesięczna liczba przypadków mgieł na terenie Czorsztyna
Monthly number of fog days in Czorsztyn area

Rozpatrując długotrwałość mgieł zaobserwowano iż w rejonie Rezerwatu Zamek rzadko występują dni z mgłą całodobową, średnio przez 6,5 % dni  w roku, tylko w miesiącach zimowych głównie w miesiącu grudniu.  (Rys. 5).

Rysunek 5. Liczba dni z mgłą całodobową
Number of 24 hours fog days

W okresie 1999 – 2000 mgły trwające w godzinach porannych stanowię ponad 90% wszystkich zaobserwowanych przypadków mgieł. Jeżeli chodzi natomiast o mgły trwające do godziny 1200 to stanowią one 9,6%. W okresie tego dwulecia średnio w roku mgły utrzymujące się do godzin popołudniowych stanowią zaledwie 3,8 % wszystkich przypadków mgieł (Rys.6, 7).

Rysunek 6. Liczba dni z mgłą w poszczególnych miesiącach z uwzględnieniem terminu obserwacji w roku 1999
Number of fog days in particular months of 1999 considering the date of observation

Rysunek 7 Liczba dni z mgłą w poszczególnych miesiącach z uwzględnieniem terminu obserwacji w roku 2000
Number of fog days in particular months of 2000 considering the date of observation

Natężenie mgły w poszczególnych miesiącach tego okresu rozkłada się następująco, w roku 2000 obserwowano znaczną przewagę dni z mgłą słabą aż 37 z 80 co stanowi 46,2 % odnotowanych przypadków mgły. Natomiast w roku poprzednim  liczba dni  z mgłą słabą wynosiła 25 dni, mgłą umiarkowaną 23 dni a z mgłą gęstą 27 dni. Najwięcej dni z mgłą gęstą wystąpiło we wrześniu 6 i 8 dni natomiast takie natężenie badanego zjawiska nie występowało w ogóle w miesiącach letnich czerwcu i lipcu, w tych miesiącach obserwujemy jedynie nieliczne dni z mgłą słabą (Rys. 8, 9).

Rysunek 8. Natężenie mgły w poszczególnych miesiącach roku 1999
Fog Intensity in particular months of 1999

Rysunek 9. Natężenie mgły w poszczególnych miesiącach roku 2000
Illustration: Fog intensity in particular months of 2000

3. Podsumowanie i dyskusja

W pracy przedstawiono analizę występowania przypadków mgły na terenie Rezerwatu Zamek Czorsztyn będącego częścią Pienińskiego Parku Narodowego. Dane wykorzystane w pracy pochodzą z lat 1999 – 2000. Pomiary widoczności wykonywane były zgodnie z zasadą zawartą w instrukcji IMGW. Pomiary te, oraz różnego rodzaju badania klimatu  pozwoliły stwierdzić jak często występuje mgła, jaki jest okres jej trwania i czy jest to zjawisko zależne od pory roku.

Na podstawie opracowanych materiałów i porównania ich z wcześniejszymi opracowaniami innych autorów można stwierdzić że liczba przypadków wystąpienia mgły na terenie Czorsztyna w porównaniu z danymi za okres 1955 – 1957 kiedy to średnia liczba dni z mgłą wynosiła 84 [Zych S., Boniecka – Żółcik W., 1961] nastąpił nieznaczny spadek i obecnie wynosi 78 dni. Według tych samych autorów liczba dni z mgłą za okres 1955 – 1957 na stacji Maniowy, której położenie przypomina teren badań wynosiła 73 dni, a więc była nieco mniejsza. Z porównania danych Kostarkiewicza za okres 1954-1963 wynika że liczba dni z mgłą w badanych latach wynosiła dla doliny Dunajca ok. 70 dni. Tak więc porównując te dane z latami badań należy stwierdzić iż nastąpił wzrost o 8 dni. Dane Hess i Leśniak za okres 1954 –1963 lecz dla stacji Maniowy wskazują na spadek liczby dni z mgłą o 7 dni. Przytoczone dane pochodzą z wyników badań innych autorów i często z okolicy stacji lub dla określonych regionów Pienin, z różnych także lat nie mogą one być ściśle porównywalne z wynikami przedstawionymi w pracy. Generalnie jednak wskazują na wzrost przypadków występowania mgieł po wybudowaniu zbiornika o około 10 dni. Należy również zauważyć że w tym okresie wystąpiło średnio 47,5 przypadków mgły o charakterze regionalnym na terenie południowej Polski na 78 przypadków mgły w Czorsztynie. Należy zatem stwierdzić że część tych mgieł była spowodowana czynnikami o charakterze lokalnym w tym trudnym do uchwycenia wpływem utworzonego zbiornika zaporowego. Zwiększenie liczby dni z mgłą po utworzeniu zbiornika najprawdopodobniej zostało spowodowane zmianami wilgotności powietrza oraz zmianą warunków kondensacji pary wodnej w powietrzu.

Analizując dane stwierdzono że były to mgły radiacyjne związane z inwersją temperatury powietrza ponieważ teren badań leży w kotlinie Nowotarsko – Czorsztyńskiej która należy  do typowych obniżeń inwersyjnych. Stwierdzenia te potwierdzają terminy najintensywniejszego występowania mgieł (miesiące jesienne i zimowe) oraz czas ich występowania i długość trwania są to cechy charakterystyczne dla mgieł radiacyjnych.

4. Wnioski

Analiza danych uzyskanych z przeprowadzonych pomiarów terenowych i archiwalnych, pozwoliła wyciągnąć następujące wnioski:

1. Po wybudowaniu zbiornika zaporowego Czorsztyn – Niedzica na rzece Dunajec nastąpił nieznaczny wzrost liczby dni z mgłą. Wynosił on 10 dni na terenie Rezerwatu Zamek Czorsztyn który leży w  bezpośrednim sąsiedztwie  jeziora.
2. Mgły na terenie Pienin Czorsztyńskich należą do grupy mgieł radiacyjnych, świadczy o tym okres ich najintensywniejszego występowania (miesiące jesienne i zimowe) oraz czas występowania w godzinach porannych.
3. Średnia liczba dni z mgłą za okres 1999-2000 wynosiła 78 dni, podczas kiedy średnia liczba przypadków mgły w latach 1955 – 1957 w Maniowach wynosiła 73 dni.
4. Najwięcej dni z mgłą zaobserwowano we wrześniu i październiku, 15 – 13 dni w roku 1999 oraz 20-14 w roku 2000.
5. W miesiącach letnich zaobserwowano najwięcej dni z brakiem mgły średnio 4, 5.
6. W Czorsztynie praktycznie nie występują dni z mgłą całodobową, obserwowano je średnio przez 6,5% dni w roku i głównie w miesiącu grudniu.
7. Badane mgły na tym terenie należą do grupy mgieł porannych, stanowią one 90% wszystkich przypadków mgły, mgły te zanikają przed godziną 1200.
8. W badanym okresie mgły utrzymujące się do godzin popołudniowych stanowią zaledwie 3,8% wszystkich zanotowanych przypadków.
9. Stwierdzono iż w miesiącach letnich czerwcu i lipcu wystąpiły tylko nieliczne dni z mgłą słabą ograniczającą widoczność do 1 km.
10. We wrześniu zarówno w roku 1999 jak i 2000 zaobserwowano najwięcej dni z mgłą gęstą ograniczającą widoczność do 200m.
11. W miesiącach letnich brak mgieł umiarkowanych i gęstych;  występują jedynie nieliczne dni z mgłą słabą średnio 7,5 przypadków mgły o takim nasileniu.
12. Podjęta próba określenia zmian liczby dni z mgłą nie przyniosła jednoznacznych i wyraźnych rozstrzygnięć ponieważ okres prowadzonych obserwacji wydaje się  zbyt krótki mimo iż lata te były reprezentatywne pod względem klimatycznym.
13. Rozpatrując liczbę dni z mgłą na tle występowania tego zjawiska w południowej Polsce w analizowanym okresie stwierdzono,  że w latach 1999 - 2000 zaobserwowano średnio 47,5 przypadków mgły o charakterze regionalnym na 78 przypadków mgły w Czorsztynie. Należy zatem stwierdzić że część tych mgieł była spowodowana czynnikami o charakterze lokalnym, w tym trudnym do uchwycenia wpływem utworzonego zbiornika zaporowego.

Literatura

1. Zych S., Boniecka-Żółcik W., Klimat miejscowy Pienin a projektowanie Zapory na Dunajcu. W: Zagadnienia klimatyczne Kotliny Podhalańskiej, Acta geogr. lodz.13,1962.
2. Lewińska J., Ocena wpływu sztucznych zbiorników wodnych na reżim termiczny, Fol. geogr., ser.geogr-phys. 3, 1969.
3. Kostarkiewicz L., Stosunki mezoklimatyczne PPN i jego obrzeża oraz prognoza przypuszczalnych zmian po wybudowaniu zapory wodnej na Dunajcu w Czorsztynie – Niedzicy, Ochrona Przyrody, 42, 1979.
4. Kostarkiewicz L., Zmiany stosunków klimatycznych w rejonie zbiorników zaporowych Karpat Polskich, Wszechświat, 85, 9, 1984
5. Hess M., Leśniak., Stosunki klimatyczno – bonitacyjne obszaru Podhala, Zesz. Nauk. UJ, Pr. geograf., 58, 1984.
6. Miczyński J., Kozak L., Koncepcja badań i instrukcja pomiaru widzialności na stacji Rezerwat „Zamek Czorsztyn”, maszynopis, 1998.
7. Instrukcja dla stacji meteorologicznych PIHM, W-wa, 1962.
8. Mapy synoptyczne IMGW 1999, 2000